Veel mensen vragen zich af waarom vegetarisch eten nou nodig is. Wij doen het zelf vooral om de aardbol een beetje te sparen. Want vlees eten is slecht voor het milieu, zo weet iedereen. Of toch niet? De vleesproductie zorgt voor veel CO2-uitstoot. Maar ook de productie van soja zorgt voor veel ontbossing. Toch wijst het meeste onderzoek erop dat minder vlees eten beter voor het milieu is. Hoe zit het nu precies? Een mooi onderwerp om voor mijn eerste blogartikel eens uit te pluizen.
Waarom is vlees eten slecht voor het milieu?
In een notendop is vegetarisch eten ook een vorm van duurzaam eten, omdat de productie en consumptie van vlees veel meer milieubelasting oplevert dan de productie van groenten. En dan met name – gehaktliefhebbers houdt u vast – rundvlees. Dus waarom geen vlees eten? Hier wat argumenten op een rijtje:
- Voor vlees is veel veevoer nodig. De teelt hiervan kost water, land en energie. Als daarmee direct plantaardig eten voor mensen zou worden geteeld, zou dat minder grondstoffen verbruiken. Ter illustratie: voor 1 kilo vleeseiwit is, afhankelijk van diersoort en omstandigheden, 3 tot 10 keer zoveel plantaardig eiwit nodig. (Voeding & Visie, 2015)
- De CO2-uitstoot bij vleesvervangers, zoals tofu, is 10x keer lager dan bij rundvlees en die van sojamelk vijf keer minder dan bij koemelk. Ook wanneer rekening wordt gehouden met de energie die nodig voor de productie en het transport van vleesvervangers, is de milieubelasting veel kleiner. (Voeding & Visie)
- Koeien poepen heel wat af. Omdat het herkauwers zijn, produceren ze methaangas. Bij al die opgeslagen mest komt methaan en lachgas (N2O) vrij. En geloof het of niet, die twee stoffen zijn nog veel schadelijker voor de ozonlaag als CO2. (Milieu Centraal, 2015)
- Bepaalde stoffen in veemest zorgen voor verzuring en vermesting van de natuur. Zo komt er bijvoorbeeld een te hoge concentratie nitraat in het oppervlakte- en grondwater terecht. Voordat dit water weer geschikt is als drinkwater, moet het extra gezuiverd worden, wat ook weer energie kost. (Milieu Centraal)
- Er wordt veel grond ontbost voor (grotendeels) de productie van veevoer. Afgezien dat hiermee veel diersoorten bedreigd worden, draagt het ook bij aan het broeikaseffect. Minder bomen = minder CO2 dat wordt omgezet in zuurstof. (Voeding & Visie)
- Vleesproductie kost het milieu ook veel water. Ter vergelijking: de productie van een kilo kip – de minst milieubelastende vleessoort – kost in totaal 3900 liter, de productie van een kilo sojabonen daarentegen 1800 liter. Zelfs de productie van rijst, een van de meest waterslurpende plantaardige voedselbronnen, is met zijn 3400 liter nog altijd lager dan die van kip. (Ideaal Magazine, 2015)
Minder vlees eten = minder milieubelasting
Dus waarom minder vlees eten? Omdat het gewoon heel veel oplevert. Een voorbeeldje: als iedereen in Nederland maar één dag per week alle dierlijke producten vervangt door voedingsmiddelen op basis van soja, is dat qua CO2-uitstoot te vergelijken met 430.000 minder auto’s op de weg. (Voeding & Visie)
Helemaal mooi is het als je voor de helft minder vlees gaat eten. Als je gewoon een gezonde hoeveelheid eiwitten binnenkrijgt, en daarnaast ook let op de duurzaamheid van het vlees dat je wel eet, verminder je jouw milieu-impact met wel 48 tot 68%. (Odegard & Bergsma, 2012) Dat is de positieve impact op het klimaat (54%), landgebruik (67%), de verzuring (67%), vermesting (48%) en biodiversiteitverlies (68%.) Bam!
Verbeteringen in het beleid
Overigens is het niet alleen maar kommer en kwel in de vleessector. Zo is de totale uitstoot van broeikasgas van de Nederlandse land- en tuinbouw sinds 1990 sterk afgenomen, als gevolg van energiebesparing in de glastuinbouw, inkrimping van de veestapel (koeien en varkens) en het strengere mestbeleid. Ook is sinds 1980 de ammoniakuitstoot in de landbouw bijna gehalveerd door innovatie. Ook de hoeveelheid fosfaat die in de natuur belandt, is de afgelopen jaren gedaald door aangescherpt beleid. (Milieu Centraal)
Kritiek op vegetarisch eten
Er zijn ook tegenwerpingen tegen een 100% vegetarisch dieet. Zoals een studie van de Cornell University. Die stelt dat bij een grotendeels vegetarisch dieet met een klein beetje vlees en zuivel (63 gram per dag) efficiënter gebruik wordt gemaakt van de beschikbare grond dan bij een volledig vegetarisch dieet. Helaas is deze studie gebaseerd op het grondgebied van de staat New York in de VS, wat niet zo goed te vergelijken is met de voedselproductie in andere staten, landen of op wereldniveau. Het zou zeker interessant zijn de resultaten te zien van een studie die meerdere gebieden of landen betrekt. (Als je er één kent, zet hem s.v.p. in de reacties hieronder!)
Dan is er nog veel te doen over de productie van soja en tofu. Zo wordt soja, dat in veel vleesvervangers wordt gebruikt, ook gebruikt voor veevoer. Ontbossing als gevolg van grootschalige sojaproductie voor veevoer is dus extra verwarrend. Wel kun je stellen dat als soja direct als voeding voor mensen wordt gebruikt, dat efficiënter is. Ook zijn onderzoekers het niet eens over de milieubelasting van op soja gebaseerde vleesvervangers. In het rijtje hierboven stond dat vleesvervangers efficiënter zijn (Voedings & Visie). Britse onderzoekers stelden echter recentelijk dat flink bewerkte vleesvervangers zoals tofu, die uit andere landen moeten komen, door hun uitgebreide productieproces en langere transportafstand wél meer schade toebrengen aan het milieu dan vlees en zuivel uit eigen land. Dat is zeker goed om te weten, maar het is nog niet overtuigend genoegd om een vegetarisch dieet geheel overboord te gooien. Er zijn namelijk ook onbewerkte vleesvervangers en peulvruchten die minder van het milieu vragen. Bovendien komt niet al het vlees uit eigen land – en dat kun je lang niet altijd zien op de verpakking.
Als laatste en zeker niet onbelangrijk is er nog de vraag: Is vegetarisch eten gezond? Mis je geen essentiële voedingsstoffen als je vegetariër ben? Vanuit mijn eigen ervaring kan ik je vertellen: nee. Af en toe houd ik een dagje bij in de (gratis) Eetmeter van het Voedingscentrum, waarin je precies kunt zien welke voedingstoffen je binnenkrijgt en van welk product. Waar ik zelf het meeste op moet letten is vitamine B12. Dat kun je alleen uit dierlijke producten krijgen, dus voor vegetariërs vooral uit zuivel. IJzer is bij mij meestal geen probleem. Wel zou ik aanraden dat als je van vleeseter naar vegetarisch gaat, je jezelf wel goed moet inlezen welke voedingsmiddelen goede vervangers zijn. Veel peulvruchten, noten en eieren, bijvoorbeeld. Maar daar besteed ik nog wel een keer een aparte blog aan.
Conclusie: Ja, vlees is slecht(er) voor het milieu
Ja, over het algemeen gezien lijkt vegetarisch eten nog steeds beter voor het milieu. Wel laat onderzoek zien dat je dan alsnog milieubewuste keuzes moet maken in je voeding: plaatselijk geteeld en onbewerkt is het beste. En laat dat laatste nou ook vaak gezond zijn! Win-win wat mij betreft. Ook efficiënt landgebruik blijft een vraagstuk, daar zou nog meer onderzoek gedaan naar moeten worden. Maar sowieso lijken alle onderzoeken erop te wijzen dat tenminste 2 á 3 vleesloze dagen echt een verbetering zijn.
Mee eens? Mee oneens? Laat je (beleefde) reacties hieronder achter!
Leesvoer/bronnen:
Minder vlees is gezond én beter voor het milieu. Voeding & Visie, geraadpleegd op 09-07-2015
Milieugevolgen vleesproductie. Milieu Centraal, geraadpleegd op 09-07-2015.
Onzichtbaar water: u verbruikt meer dan u ziet. Ideaal Magazine, Februari 2015.
Odegard & G. Bergsma, Milieueffecten van verbeteropties voor de Nederlandse eiwitconsumptie. Delft, augustus 2012.
Audsley et al., How low can we go? An assessment of greenhouse gas emissions from the UK food system and the scope reduction by 2050. Cranfield University, 2010.
Peters et al., Testing a complete-diet model for estimating the land resource requirements of food consumption and agricultural carrying capacity: The New York State example. Cornell University, 2007.
Is tofu bad for the environment? The Guardian, geraadpleegd op 09-07-2015.
Protein futures for Western Europe: potential land use and climate impacts in 2050
Röös, E., Bajželj, B., Smith, P. et al. Reg Environ Change (2017) 17: 367. doi:10.1007/s10113-016-1013-4
Studie die verschillende dieet scenario’s door rekent op broeikaseffect en landgebruik.
Hé Sanne,
Bedankt voor je bijdrage, zeker een relevante studie! Ik ga hem zeker eens een keer doorspitten.
Hallo Saskia,
Interessant artikel. Een goed begin gemaakt met een pragmatische kijk op vlees eten versus planten. De toon en inhoud in dit debat is bepalend. Een open deur ? Ja, maar ik wil aangeven dat de nuance en wetenschappelijke onderbouwing, mensen aan de onderhandeltafel brengt.
Inhoudelijk neig ik oa meer naar een vleeskeurmerk op: duurzaamheid, co2 impact en diervriendelijkheid. Zoals we ook een houtkeurmerk hebben om oa het tropische regenwoud te sparen.
Blijf de nuance en pragmatische kijk houden.
Groeten,
Stijn
Hallo Saskia,
Zeker een interessante insteek. Als import Limburger geniet ik van een lekker stuk vlees en drink vaker een lekker wijntje of een glas whisky. Ze noemen dat de geneugten van het leven. Ik denk al langer er over na waarom ik geen vlees zou moeten eten. Maar als ik dan die magere vegetariërs zie, vraag ik me wel eens af wat echt goed is voor de mens. Ik zie het meer als een verplicht dieet als je geen vlees meer eet. Maar als ik jouw verhaal zie besef ik ook dat het met een kleiner stukje vlees kan, of een dagje geen vlees. Dat maakt het meteen wat aantrekkelijker.
En als nu iedereen vegetariër wordt op gans de wereld. Moet er ook veel meer akkerbouw zijn om al die groenten te kweken. Dus dan is de ontbossing massaal en verdwijnt het regenwoud helemaal? En dan krijgen we nog veel meer te maken met klimaatopwarming ? Of ben ik verkeerd.
Hé Martinet,
Ik kan me voorstellen dat je dat denkt, het klinkt namelijk in eerste instantie best logisch. Maar het gekke is dat je door vlees te eten juist meer akkerbouw nodig hebt dan wanneer je alleen maar vegetarisch eet (wat overigens natuurlijk meer is dan alleen maar groenten). Maar liefst 80% van alle landbouwgrond in de wereld wordt op dit moment namelijk gebruikt voor de productie van veevoer. (Bron: Milieudefensie)
Een bekend voorbeeld is de sojaboon, welke ook wordt besproken in bovenstaand artikel van Milieudefensie. Om soja te kweken verdwijnt er inderdaad veel regenwoud. Maar het ironische is, dat die soja dus voornamelijk wordt gebruikt om veevoer van te maken. Je kunt er echter ook prima vleesvervangers van maken. Sec gezegd wordt die sojaboon dus eerst door de koe opgegeten. Die koe moet vervolgens ook groeien, wat best veel voer kost. In plaats daarvan zouden wij als mensen ook gelijk die sojabonen kunnen opeten, bijvoorbeeld in de vorm van vleesvervangers. Als je die koe weglaat ga je dus eigenlijk efficiënter om met je akkerbouw!
Nu komt er natuurlijk meer bij kijken dan wie die soja opeet, zoals vervoer, elektriciteit, energie om het product te verwerken, etc. Verschillende onderzoeken laten echter zien dat vleesvervangers het daarin nog steeds winnen van vlees. Een mooi voorbeeld is dit recente Nederlandse onderzoek, uitgevoerd voor de Consumentenbond.
Genoeg leesvoer 🙂 Ik hoop dat dit het geheel een beetje duidelijker maakt.
Hallo,
Hoe krijg je de essentiële aminozuren binnen. En hoe wordt eten geteeld zonder de benodigde mest?
Hoi Piet,
Twee goede vragen! Wat betreft de essentiële aminozuren / eiwitten: ik ben geen voedingsexpert, maar als ik de eetmeter van het voedingscentrum invul heb ik eigenlijk nooit een tekort omdat ik voldoende plantaardige bronnen zoals peulvruchten en volkorenbrood eet. Het voedingscentrum geeft wel aan dat je als vegetariër wat meer eiwit moet eten en goed moet blijven variëren:
“De aanbevolen hoeveelheid eiwit is in principe 0,8 gram per kilo lichaamsgewicht, maar voor vegetariërs en veganisten is die hoeveelheid respectievelijk 20 en 30% hoger. Daarnaast moeten ze opletten dat ze eiwitten uit verschillende bronnen eten vanwege het verschil in essentiële aminozuren. Zo bevatten peulvruchten niet voldoende van alle essentiële aminozuren, maar wanneer je daarnaast voldoende granen eet krijg je wel voldoende van alle aminozuren binnen die je nodig hebt. Graan is namelijk rijk aan methionine en arm aan lysine. Bij peulvruchten is het net andersom. ” (zie http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/eiwitten.aspx)
De mestkwestie lijkt helaas wat ingewikkelder te liggen. Als ik dit artikel lees van J. Duijnhouwer (2017) bestaat er nog genoeg discussie onder de boeren zelf: https://www.foodlog.nl/artikel/boeren-zonder-dierlijke-mest-2/ Zo te lezen is het wel mogelijk om zonder dierlijke mest te werken, maar wordt er nog zoveel dierlijke mest in Nederland geproduceerd dat het voor de meeste boeren gewoonweg veel goedkoper is om dat te gebruiken in plaats van op zoek te gaan naar alternatieven. En als er geen vraag is naar effectieve plantaardige ‘mest’, zal er ook minder onderzoek naar zijn. Het is een beetje een kip-eisituatie helaas.
Hallo Saskia
Bedankt voor de reactie. Toch nog even over de aminozuren. Als je nog volop, een tiener, in de groei bent. Of als je lichamelijk werk hebt, zoals ik? Hoe zit het dan met de aminozuren? Kan het dan nog steeds met eiwithoudende groenten? Zoals je wel merkt ben ik nog zoekende. Vandaar mijn vragen.
mvg Piet
Hoi Piet,
Geen probleem, ik vind altijd dat je beter vragen kunt stellen dan zomaar iets klakkeloos aannemen. 😉
Ik weet dat kracht- en duursporters inderdaad meer aminozuren nodig hebben, en ik kan me voorstellen dat je met lichamelijk werk misschien ook iets meer nodig hebt. Maar ook als je vlees eet moet je in dat geval meer dan gemiddeld proberen binnen te krijgen. M.a.w., of je nu vlees eet of vegetarisch, je zult er sowieso een schepje bovenop moeten doen. Zolang je voldoende varieert maakt het niet uit of de bron van de aminozuren nu plantaardig of dierlijk zijn. Als je echt het fijne ervan wilt weten, raad ik je aan eens de helpdesk van het Voedingscentrum te raadplegen, of een particuliere voedingsdeskundige.
Tegelijkertijd denk ik dat je je niet zozeer moet drukmaken om de aminozuren. Het voedingscentrum zegt er zelfs over: “In Nederland krijgt iedereen genoeg eiwit binnen. Dat geldt ook voor vegetariërs en sporters, kracht- en duursporters. De meeste mensen eten zelfs meer eiwit dan nodig is. ”
Als je erover nadenkt om (meer) vegetarisch te gaan eten, zou ik er meer opletten dat je genoeg ijzer en vitamine B12 binnenkrijgt. Dat zijn voedingstoffen waarvan je in mijn ervaring wat minder gemakkelijk de aanbevolen hoeveelheid van binnenkrijgt (maar alsnog wel een deel). Maar ook dat ligt er weer aan wat je gewend bent te eten. Ik kan wederom de Eetmeter van het Voedingscentrum aanbevelen (ik werk niet voor ze, promise 😉 ). Ik zou zeggen, probeer eens een weekje vegetarisch te eten en houd daarbij in de Eetmeter bij wat je binnenkrijgt aan voedingstoffen. Dan merk je vanzelf op welke voedingstoffen je moet letten!
Hallo Saskia
Hartelijk dank voor de reactie. We gaan het proberen.
mvg Piet
Goed leesbaar, begrijpelijk verhaal en beargumenteerd met bronnen!
Wel jammer dat de vleessector zelf nog steeds meent de consument en de boer te moeten misleiden.
Nieuwe Oogst, 17 november 2018 (blz.22) meldt: “Volgens Vion-directielid Bert Urlings laten recente berekeningen zien, dat de CO2-voetafdruk van Nederlands varkensvlees … beter [scoort] dan veel hoogwaardige eiwitbronnen… zoals bijvoorbeeld tofu.”
Er staan helaas geen bronnen bij voor zijn beweringen.
Via kosher eten van huis uit ben ik vanaf 14 jaar uitgekomen bij vegetarisch eten (geen vlees, geen vis, wel zuivel) en zo zijn ook mijn 4 zoons groot gegroeid.
Ga zo door met je mooie blogs, Saskia!
Hi Netty,
Dank je wel voor het compliment! Ik houd zelf ook altijd van goede bronvermelding inderdaad. Ik vermoed dat hij het heeft over de CO2 die transport van tofu uit verre landen oplevert. Maar ook daar ligt het heel erg aan welk product en welk bedrijf. Het blijft lastig zonder bronnen. 😉
Groetjes,
Saskia
Veeteelt zou zorgen voor ontbossing. Wat zijn daar dan concrete voorbeelden van in eigen land? Je schrijft zelf al dat de veestapel is gekrompen de laatste jaren, dat spreekt elkaar tegen. Zelf hou ik van vlees en zal het nooit laten staan. Wel ben ik voor het voorkomen van dierenleed, een vlees tax is dan ook een goed idee maar dan wel op vlees dat dieronvriendelijk is voortgebracht. Laat de overheid zich richten op light producten die zogenaamd gezond zijn maar bomvol koolhydraten zitten. Gelukkig wordt hier niet gesproken over de zogenaamde slechte impact van vlees op de gezondheid want die onderzoeken worden ernstig gemanipuleerd en verhoogde risico’s van 20% lijken veel maar zijn statisch niet eens relevant; mensen worden onterecht bang gemaakt door gebrek van kennis rondom dit soort onderzoeken.
Hoi Dennis,
Dank je wel voor je reactie. Ik beperk me even tot het beantwoorden van je eerste vraag, omdat die over de blog gaat. Ik zal proberen zo duidelijk mogelijk antwoord te geven en overal (betrouwbare) bronnen bij te zetten, zodat je het kunt nalezen.
Veeteelt zorgt inderdaad voor ontbossing, maar niet in Nederland. In ons land hebben we sowieso niet meer zoveel bos over, dus van ontbossing is er inderdaad niet echt sprake. Toch heeft de Nederlandse veeteelt zeker met de ontbossing elders te maken, en heeft dit nadelige effecten op het klimaat in ons land. Zelfs als onze eigen veestapel krimpt. Dat zit zo:
In het veevoer dat we ons Nederlandse vee geven, zit soja dat voornamelijk uit het buitenland komt omdat dit goedkoper is. (MilieuCentraal). Dit zorgt voor veel ontbossing in de landen waar die soja verbouwd wordt, zoals Zuid-Amerika. De productie van Nederlands vlees draagt hier meer aan bij dan bv. bewerkte Nederlandse vleesvervangers (Blonk Consultants, in opdracht van Consumentenbond). Maar het bos dat daar tegen de grond gaat, maakt broeikasgassen vrij (MilieuCentraal). Tegelijkertijd wordt er minder CO2 omgezet in zuurstof, omdat er minder bossen zijn. Dit proces, wat dan misschien niet direct in Nederland plaatsvind, heeft wel een wereldwijd effect. En dus ook effect op het klimaat in Nederland. Dit is de welbekende klimaatverandering.
Het is dus inderdaad goed voor het klimaat dat de veestapel is gekrompen. Wij zijn ook niet het enige land dat die soja koopt die (o.a.) voor ontbossing zorgt. Maar om de klimaatverandering tegen te houden, is er fors meer nodig dan een inkrimping van de veestapel. Zoals MilieuCentraal aangeeft, de negatieve gevolgen beheersen “kan alleen als de wereldwijde CO2-uitstoot in 2050 drastisch is verlaagd.” Het Nederlandse onderzoek van de Consumentenbond laat zien dat je daarom beter vegetarisch kunt eten dan vlees. Vandaar dat ik mensen graag aanmoedig om wat meer vegetarisch te eten.
Maar zoals je zelf aangeeft, zul je vlees nooit laten staan. Dat is je goed recht, het is niet illegaal om vlees te eten ofzo. Ik kan me ook voorstellen dat het erg lastig is om vanwege het milieu (voor jou misschien minder motiverend dan dierenleed) van zo’n lekkere gewoonte af te stappen. Als je vlees eet, kun je alsnog milieuvriendelijke keuzes maken. Misschien zijn deze tips voor jou interessant: kies wat vaker voor milieuvriendelijkere soorten vlees (kip belast het milieu bv. minder dan rund – zie MilieuCentraal) en eet biologisch vlees (de soja voor biologisch vlees en in biologische producten is duurzamer geproduceerd dan gewone soja – zie MilieuCentraal).
Ik hoop dat ik het zo een beetje heb verduidelijkt!
Wij eten alleen gevogelte en vis en heel soms eens rood vlees zoals bv. bij een gourmet of bbq. En 1x in de week veggie.
Beste
U bent wel vergeten dat we de dieren nog altijd gaan moeten blijven voeden en dat die plaats nodig hebben. Ook de bomen in het amazonewoud die de CO2 uit de lucht halen worden afgebrand voor de soja industrie. Is het dan niet beter om maar de helft van de week vegetariër te zijn en de helft van de week vleeseters.
Hoi Fien,
Ik weet niet zeker of ik je goed begrijp. Over welke dieren heb je het, als je zegt dat we ze moeten blijven voeden? Als we (in theorie) geen vlees eten, hoeven we ook geen vee te houden om op te eten. Dus dan hoeven we ze ook niet meer te voeden. Als we geen nieuw vee meer fokken voor de vleesconsumptie, wordt de veestapel dan vanzelf kleiner.
Je hebt trouwens op zich gelijk dat de soja-industrie verantwoordelijk is voor veel ontbossing. Maar die soja wordt dus voornamelijk geteeld om vee te voeden, niet om vleesvervangers te maken. Zie bijvoorbeeld de Nederlandse Sojabarometer 2014. Daarin staat dat slechts 6% van de soja gebruikt wordt voor voedingsmiddelen zoals vleesvervangers (blz. 4.). En volgens dit Engelstalige rapport uit 2016 wordt dus ruim 70% van alle soja die geteeld wordt, gebruikt om veevoer te maken.
Om een lang verhaal kort te maken: nee, dan zou het niet beter zijn om de helft van de week vlees te eten. Vlees eten verbruikt namelijk veel meer soja dan vegetarisch eten. (Zelfs als je vleesvervangers op basis van soja eet.) Het is misschien een beetje raar, maar waar. Als je verder wilt lezen, legt Milieucentraal het redelijk overzichtelijk uit.